Od 1 stycznia 2025 roku w Polsce obowiązuje nowa ustawa o Ochronie Ludności i Obronie Cywilnej. To jeden z kluczowych aktów dotyczących bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Zadania związane z przygotowaniem infrastruktury, edukacją mieszkańców i planowaniem działań w sytuacjach kryzysowych zostały powierzone samorządom. W teorii brzmi to prosto, w praktyce oznacza milionowe wydatki i konieczność modernizacji obiektów – w tym dawnych budowli ochronnych i schronów – często pamiętających dawne czasy. Poniżej przedstawiamy kompendium działań Jaworzna w ramach wdrażania nowych przepisów.

Wnioski i finansowanie: skala potrzeb vs. roczny horyzont budżetu

W tegorocznym naborze władze Jaworzna złożyły wnioski o finansowanie zadań z obszaru ochrony ludności i obrony cywilnej w ramach zadań własnych na kwotę 3 832 000 zł z przeznaczeniem m.in. na stworzenie dokumentacji technicznej obiektów zbiorowej ochrony, zabezpieczenie logistyczne i zapewnienie ciągłości dostaw, wyposażenie przeciwpożarowe, przeciwpowodziowe, systemy alarmowania i monitoringu, wsparcie podmiotów ochrony ludności oraz szkolenia i edukację.

Kluczowym utrudnieniem jest to, że środki przekazane przez Wojewodę muszą być wydane i rozliczone do końca roku budżetowego. Jeśli dotacja trafia do samorządu jesienią, duże inwestycje infrastrukturalne (np. adaptacja i budowa schronów) są nierealne w tak krótkim czasie. To problem ogólnopolski. Samorządy – w tym Jaworzno – wnoszą o zmiany prawne, które umożliwią planowanie wieloletnie i przyspieszą procedury naboru oraz oceny wniosków. Budowa i modernizacja schronów to procesy, których nie da się zamknąć w kilku miesiącach.

– Bezpieczeństwo mieszkańców jest dla nas priorytetem, musimy jasno powiedzieć: to państwo odpowiada za finansowanie zadań obrony cywilnej. Samorządy takie jak Jaworzno mogą skutecznie je realizować tylko wtedy, gdy otrzymają stabilne i wieloletnie wsparcie. Tegoroczny nabór rozpoczął się w lipcu, rozsądnie wypełniliśmy wnioski takimi zadaniami, które można było sfinalizować do końca roku – zgodnie z zasadami budżetowymi. Podpisuję kolejne umowy dotacyjne z Wojewodą Śląskim, pracownicy Wydziału Zarządzania Kryzysowego wykonali ogrom pracy, a przed nami intensywne dwa miesiące, by zrealizować cele określone w dotacji rządowej – mówi Łukasz Kolarczyk, Zastępca Prezydenta Jaworzna.

Prawie 2 mln zł przyznanych środków dla Jaworzna w pierwszej edycji Programu Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej

Po zakończeniu procedury rozpatrywania wniosków, Wojewoda Śląski dotychczas przyznał Jaworznu prawie 2 mln zł, w tym:

• 1,2 mln zł – na zadania własne,
• 688 tys. zł – na zadania zlecone z administracji rządowej.

Środki skierowano przede wszystkim na doposażenie służb i szybkie zakupy sprzętu ratunkowego, wyposażenia magazynów zarządzania kryzysowego, które można skutecznie rozliczyć do końca roku.

Najważniejsze projekty i zakupy finansowane w 2025 r.

1. Budowa wielofunkcyjnego obiektu ochronnego – przeznaczonego dla personelu podmiotów ochrony ludności (w tym PSP i PCZK) oraz mieszkańców, z funkcją budowli ochronnej i centrum zarządzania w czasie kryzysu. Status 2025: przyznano 50 tys. zł na opracowanie Programu Funkcjonalno-Użytkowego (PFU). W kolejnych latach gmina wraz z Komendą PSP będą pozyskiwać środki na realizację całej inwestycji. [PSP – Państwowa Straż Pożarna; PCZK – Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego]
2. Zakup dwóch cystern (przyczepy) do dystrybucji wody oraz uzupełnienie magazynów przeciwpowodziowych i ochrony ludności w Wydziale Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności w Jaworznie – 260 tys. zł.
3. Uzupełnienie zasobów i infrastruktury niezbędnej do realizacji zadań OLiOC (Ochrona Ludności i Obrona Cywilna) oraz obligatoryjne szkolenia ustawowe dla pracowników podmiotów ochrony ludności – 400 tys. zł, w tym m.in.: 4 zestawy AED z montażem, agregaty inwerterowe (prądotwórcze), przedłużacze z rozdzielnikami do efektywnej dystrybucji zasilania, osuszacze powietrza o wysokiej mocy, plandeki w różnych wymiarach, rękawy przeciwpowodziowe, pasy spinające i inne urządzenia.
4. Łódź płaskodenna z osprzętem dla PSP (niwelowanie zagrożeń na ciekach i zbiornikach wodnych) – 130 tys. zł.
5. Zakupy dla Państwowej Straży Pożarnej (zadania zlecone) – łącznie 688 tys. zł, w tym m.in.: kamery termowizyjne, urządzenia i narzędzia do gaszenia pożarów, latarki, zbiorniki wodne na stelażu, ubrania specjalne, przyczepy, kabina dekontaminacyjna, agregaty prądotwórcze, stacje zasilania, wózek widłowy, lampy przenośne oraz inne wyposażenie magazynowe.
6. Wyposażenie ratowników w ramach HNS (Host Nation Support) – 374 tys. zł, obejmujące m.in.:
   • uzupełnienie umundurowania specjalnego i wyposażenia osobistego strażaków PSP i OSP KSRG, a także jednostek wojskowej ochrony przeciwpożarowej,
   • rezerwę wyposażenia ratownika (hełm ochronny, kamizelka, gogle, zestaw masek z filtropochłaniaczami, ubrania ochronne i specjalne),
   • środki finansowe na bieżącą gotowość jednostek PSP (w tym utrzymanie sprzętu),
   • zakup łodzi ratowniczej [OSP KSRG – Ochotnicza Straż Pożarna w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym; HNS – system wsparcia państwa-gospodarza]

– W tym roku nacisk położono na szybkie doposażenie służb – to efekt krótkich terminów rozliczeń. Schrony i budowle ochronne to inwestycje wieloletnie spełniające rygorystyczne normy – ich czas przyjdzie w kolejnych naborach.Jakkolwiek symboliczne w dyskusji publicznej „schrony” mają dopiero otrzymać priorytet od rządu na kolejne lata.Od wejścia ustawy zorganizowaliśmy system OLiOC w mieście: powołano zespół przy prezydencie miasta, wdrażamy obowiązki w urzędzie i jednostkach, odbyła się pierwsza edycja obligatoryjnych szkoleń, określiliśmy podmioty ochrony ludności. Współpraca ze służbami jest tu kluczowa – i to widać w strukturze dotacji na ten rok – podkreśla gen. Janusz Skulich, Pełnomocnik Prezydenta ds. Bezpieczeństwa.

W I edycji Programu na 2025 r. złożono wnioski na kwotę 3,83 mln zł, z czego prawie 2 mln zł przyznano w formie dotacji. Część zadań nie uzyskała finansowania – te najbardziej oczekiwane jak „schrony” – zostały określone jako priorytetowe w naborze na 2026 rok i zostaną ponowione przez miasto w przyszłym roku, ponieważ są ważne dla bezpieczeństwa mieszkańców i odporności miasta. Lista do ponownych aplikacji obejmuje m.in.:

• dokumentacje techniczne obiektów ochronnych i schronów (krok konieczny przed inwestycjami budowlanymi),
• zakup pojazdów specjalistycznych dla służb i innych środków transportowych do działań kryzysowych,
• nowe systemy łączności, w tym mobilne urządzenia internetowe,
• banki energii i rozwiązania zasilania awaryjnego,
• doposażenie systemu monitoringu wizyjnego wraz z systemem alarmowym w osiedlach na czas kryzysu,
• Modernizacja systemu ostrzegania i alarmowania ludzi.
• Zakup zestawu teleinformatycznego dla organizacji ruchomego stanowiska dowodzenia na potrzeby działań związanych z OLiOC w trudnym terenie.
• cyfrowy system inwentaryzacji budynków i obiektów ochrony ludności,
• pakiet szkoleń dla mieszkańców oraz zajęcia edukacyjne w szkołach,
• zakup czujników dymu i gazu dla zwiększenia bezpieczeństwa w budynkach.

– Plany mamy szerokie i konsekwentne. Zadania, które nie dostały finansowania w I edycji, ponowimy w kolejnych naborach – bo odpowiadają na realne potrzeby mieszkańców i służb. Mając przed sobą perspektywę całego roku, będzie można przewidzieć więcej czasu i technicznych możliwości na zrealizowanie naszych celów zakupowych i budowlanych – zaznacza Zbigniew Piątek, Naczelnik Wydziału Zarządzania Kryzysowego.

Schrony sprzed pół wieku: inwentaryzacja i kolejne kroki

W Jaworznie zinwentaryzowano 64 obiekty, które kiedyś pełniły funkcję schronów. To budowle 50–60-letnie, często nieprzystosowane do dzisiejszych wymagań technicznych i nierzadko zaadaptowane na komórki lokatorskie.

Państwowa Straż Pożarna i Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego weryfikują ich stan. O realnej modernizacji będzie można mówić, gdy uruchomione zostaną środki z budżetu państwa – czyli zrealizowane zostaną rządowe zapisy ustawy. Według zapowiedzi Wojewody Śląskiego, w przyszłym roku i kolejnych latach priorytetem ma być finansowanie projektów budowlanych schronów, budowli ochronnych i miejsc ukrycia.

Równolegle działa rządowa aplikacja „Schrony”, która pozwala mieszkańcom sprawdzić na mapie najbliższe miejsca doraźnego schronienia/ukrycia. Narzędzie jest nowoczesne i intuicyjne, ale nie podnosi samoistnie poziomu bezpieczeństwa – wskazuje istniejące punkty, które trzeba dostosować do współczesnych norm.

Z ostatnich informacji wynika, że stosowne rozporządzenie dot. schronów i obiektów ukrycia ma zostać dopiero wydane przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Bez tego aktu prawnego niemożliwe jest sensowne zaplanowanie i zrealizowanie zarówno projektów, jak i budowa wysoko specjalistycznych obiektów.

Edukacja równie ważna jak sprzęt

Poza inwestycjami w infrastrukturę Jaworzno konsekwentnie inwestuje w wiedzę i kompetencje mieszkańców:

• od lat działa Akademia Bezpieczeństwa,
• organizowane są pikniki i lekcje w szkołach,
• powstają poradniki i materiały edukacyjne.

W kolejnych naborach miasto będzie wnioskować o fundusze na działania edukacyjne w szkołach i w formule otwartych szkoleń dla mieszkańców – w tym na zajęcie w terenie.

Na stronie miasta dostępny jest „Poradnik bezpieczeństwa” opracowany przez MSWiA i MON, w którym w prosty sposób opisano zachowania w sytuacjach zagrożenia – od pożaru i powodzi po ewakuację. To lektura warta uwagi, bo żadna ustawa ani dotacja nie zastąpi świadomego, dobrze przygotowanego obywatela.

Słowniczek skrótów:

• OLiOC – Ochrona Ludności i Obrona Cywilna,
• PSP – Państwowa Straż Pożarna,
• OSP KSRG – Ochotnicza Straż Pożarna w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym,
• PCZK – Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego,
• HNS – Host Nation Support (system wsparcia państwa-gospodarza).