27 maja, na pamiątkę pierwszych demokratycznych wyborów samorządowych z 1990 roku obchodzimy Dzień Samorządu Terytorialnego. W tym roku świętujemy 35. rocznicę istnienia samorządów w naszym kraju.

Przez 35 lat nasze miasto przeszło ogromną transformację. Na przestrzeni ponad trzech ostatnich dekad oblicze Jaworzna zmieniło się nie do poznania. Z miasta o charakterze przede wszystkim przemysłowym staliśmy się jednym z najważniejszych na mapie Europy punktów z wzorcową infrastrukturą, wykorzystującym alternatywne sposoby komunikacji oraz mogącym pochwalić się wyjątkowo ciekawymi, atrakcyjnymi i umiejętnie wykorzystanymi walorami przyrodniczymi. Otrzymaliśmy szereg nagród, m.in. za zmiany w sieci dróg i wdrażanie wizji zero, dzięki którym nasze ulice są najbezpieczniejsze w Polsce i jedne z najbezpieczniejszych w Europie. Mieszkańcy naszego miasta w prowadzonych badaniach opinii wyrażają się o swojej małej ojczyźnie wyjątkowo pochlebnie, a goście odwiedzający Jaworzno po latach podkreślają ogromne, pozytywne zmiany, które przeszło nasze miasto. Jako społeczność możemy z pewnością być dumni z osiągnięć ostatnich lat, jednocześnie nie ustawać w pracy nad tym, by nasza mała ojczyzna była dla nas najlepszym miejscem do życia.

Historia samorządu w Jaworznie

5 czerwca 1990 roku na pierwszej sesji Rady Miejskiej w Jaworznie spośród radnych wybrano przewodniczącego i delegatów do sejmiku samorządowego. Przewodniczącym został Jan Chojnacki. Wybory wiceprzewodniczących odbyły się na kolejnej sesji, dwa tygodnie później. Wtedy wybrano także prezydenta, jego zastępców oraz członków Zarządu Miasta Jaworzna. Prezydentem został Andrzej Węglarz, wiceprezydentami – Michalina Rusin i Zbigniew Powroźnik. Tego ostatniego, po złożeniu rezygnacji, zastąpił wkrótce Andrzej Oleśniak. Odwołanego z funkcji Andrzeja Oleśniaka zastąpił z kolei Andrzej Ślusarczyk. Członkami zarządu do końca kadencji byli: Krystyna Król, Adam Bisztyga, Czesław Brandys i Jan Wyczesany. W trakcie kadencji RM nastąpiła zmiana jej przewodniczącego. Na miejsce Jana Chojnackiego wybrano Edwarda Barana.

Kolejne wybory samorządowe odbyły się w czerwcu 1994 roku. 30 czerwca wybrano: Przewodniczącego RM, zastępców, prezydenta i wiceprezydentów oraz delegatów do sejmiku samorządowego. Przewodniczącym RM został ponownie Edward Baran, zastępcami: Bogusław Bobrowski, Stanisław Kiermasz i Edward Różycki. Funkcje prezydenta i wiceprezydentów, jak poprzednio, sprawowali: Andrzej Węglarz, Michalina Rusin i Andrzej Ślusarczyk, a od lutego 1996 roku również Czesław Brandys. Pozostałymi nieetatowymi członkami zarządu byli: Krystyna Król, Anna Więcek i Henryk Duda. Delegatami do sejmiku zostali: Henryk Duda, Stefan Jarczyk, Michalina Rusin.

Jesienią 1998 roku miały miejsce kolejne wybory samorządowe. Na sesji RM, która odbyła się 30 października, wyłoniono przewodniczącego RM. Został nim Stefan Gazda. W drugiej części sesji RM, która odbyła się w 3 listopada, wyłoniono zarząd miasta w składzie: Marian Tarabuła – prezydent oraz wiceprezydenci: Tadeusz Szczudło, Stefan Łatak i Janusz Guja. Nieetatowymi członkami zarządu zostali: Jerzy Wilk, Adam Cekiera, Marian Szumiło-Kulczycki (od 31 sierpnia 1999 roku), Grażyna Daniec (od 31 sierpnia 1999 roku). Wybrano też wiceprzewodniczących RM, którymi zostali: Czesława Pawlak, Antoni Polak i Edward Różycki.

27 października 2002 r. odbyły się kolejne wybory do władz lokalnych – wybrano 23 radnych. Po raz pierwszy w historii przeprowadzono bezpośrednie wybory prezydenta miasta. W drugiej turze na stanowisko to wybrano Pawła Silberta. Na sesji Rady Miejskiej, która odbyła się 19 listopada 2002 r., przewodniczącym Rady Miejskiej został wybrany Stefan Gazda. Stanowiska wiceprzewodniczących powierzono: Danucie Milner, Czesławowi Brandysowi, Tadeuszowi Kaczmarkowi. Na kolejnej sesji Rady Miejskiej (28 listopada 2002 r.) Stefan Gazda zrezygnował z funkcji przewodniczącego, a na jego miejsce wybrano Janusza Ciołczyka. Prezydent powołał dwóch swoich zastępców: Wojciecha Saługę oraz Mariusza Rechula. W 2005 roku na stanowisko Zastępcy Prezydenta Miasta został powołany Jacek Nowak. Zastąpił na tym stanowisku Wojciecha Saługę, który został wybrany Senatorem RP.

Kolejne wybory samorządowe odbyły się 12 listopada 2006 r. Wybrano podczas nich radnych do Rady Miejskiej, a w drugiej turze wyborów (26 listopada) Prezydentem Jaworzna ponownie został wybrany Paweł Silbert. Na funkcje zastępców zostali ponownie powołani: Mariusz Rechul oraz Jacek Nowak. W 2008 roku ze stanowiska Zastępcy Prezydenta Miasta zrezygnował Mariusz Rechul, a końcem 2008 roku stanowisko Zastępcy Prezydenta objął Dariusz Starzycki. Podczas sesji RM 27 listopada 2006 roku na Przewodniczącego Rady Miejskiej wybrano Janusza Ciołczyka, a wiceprzewodniczącymi zostali wybrani radni: Paweł Bańkowski, Tadeusz Kaczmarek, Wiesław Więckowski. 30 października 2008 r. podczas sesji RM odwołano Janusza Ciołczyka z funkcji Przewodniczącego, a funkcję tę powierzono dotychczasowemu wiceprzewodniczącemu Tadeuszowi Kaczmarkowi. Na kolejnej sesji skład prezydium Rady Miejskiej uzupełnił Dariusz Chrapek.

21 listopada 2010 r. odbyły się kolejne wybory do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz na wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. W Jaworznie prezydentem wybrany został w pierwszej turze Paweł Silbert, a do Rady Miejskiej trafili przedstawiciele czterech komitetów wyborczych. Zastępcami prezydenta Silberta byli w tej kadencji Dariusz Starzycki oraz Tadeusz Kaczmarek, a przewodniczącym Rady Miejskiej był Paweł Bańkowski.

Następne wybory samorządowe przeprowadzone zostały 16 listopada 2014 roku. Prezydentem został Paweł Silbert, a jego zastępcami Dariusz Starzycki oraz Tadeusz Kaczmarek. Po tym jak wiceprezydent Dariusz Starzycki został w 2015 roku wybrany posłem na Sejm RP, jego stanowisko zajęła Monika Bryl. Przewodniczącym Rady Miejskiej został Wiesław Więckowski. Podczas sesji 16 grudnia 2014 r. radni wybrali wiceprzewodniczących. Obok przewodniczącego Wiesława Więckowskiego za stołem prezydialnym zasiedli Anna Lichota, Ewa Zuber i Sebastian Pycia.

Wybraną 21 października 2018 roku Radę Miejską w Jaworznie stanowiło 23 radnych zrzeszonych w trzech klubach: “Jaworzno Moje Miasto”, “Prawo i Sprawiedliwość” oraz “Koalicja Obywatelska”. To pierwsza pięcioletnia kadencja, zgodnie z nowelizacją Kodeksu Wyborczego oraz m.in. ustawy o samorządzie gminnym. Przewodniczącym Rady Miejskiej został Tadeusz Kaczmarek. Jego zastępcami zostali Wiesław Więckowski, Anna Lichota oraz Tomasz Sędor. Prezydentem ponownie wybrany został Paweł Silbert, a jego zastępcą do lipca 2021 roku była Monika Bryl. 3 sierpnia 2021 r. Prezydent Miasta Paweł Silbert powierzył pełnienie funkcji zastępcy prezydenta Łukaszowi Kolarczykowi – dotychczasowemu pełnomocnikowi.

Ostatnie wybory samorządowe odbyły się 7 kwietnia 2024 r. Wówczas w głosowaniu na radnych jaworznianie zdecydowali, że w Radzie Miejskiej zasiądzie 5 przedstawicieli Stowarzyszenia Jaworzno Moje Miasto, 6 mandatów przypadło dla osób startujących z listy Prawa i Sprawiedliwości, natomiast Koalicja Obywatelska zdobyła 12 mandatów. Przewodniczącym Rady Miejskiej został Michał Kirker, a wiceprzewodniczącymi zostali Janusz Ciołczyk, Tadeusz Kaczmarek oraz Maciej Stanek. Prezydentem ponownie wybrany został Paweł Silbert, a jego zastępcami są Łukasz Kolarczyk i Artur Dzikowski.

Początki polskiej samorządności

• W XVIII wieku wprowadzono prawo o miastach królewskich (miasta mogły obierać swe organy: magistraty, burmistrzów, własne sądownictwo).
• Galicyjska reforma samorządowa po raz pierwszy wprowadziła Samorząd Terytorialny. W okresie autonomii galicyjskiej Jaworzno rządziło się według ustawy gminnej z 1866 r.
• 12 sierpnia 1866 r. – “ustawa gminna” wprowadzona przez Sejm Galicyjski, podzieliła kraj na gminy i określiła sposób ich zarządzania.
• Na czele gminy stała rada gminna (organ ustawodawczy) składająca się z radnych, wybieranych przez mieszkańców na okres 6 lat, przy jednoczesnej “wymianie” połowy radnych co 3 lata.
• Organem wykonawczym była tzw. zwierzchność gminna, którą kierował naczelnik gminy.
• W 1901 roku Jaworzno zaliczone zostaje do miejscowości podlegających ustawie gminnej z 3 lipca 1896 r. zwanej “małomiasteczkową”, uzyskując w ten sposób prawa miejskie .
• Konstytucja marcowa z 1921 r. wprowadziła trójstopniowy samorząd: województwa, powiaty, gminy miejskie i wiejskie.
• Ustawą scaleniową z 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego dokonano – w skali całego kraju – ujednolicenia samorządu na szczeblu gminy, miasta i powiatu. Na mocy tej ustawy Jaworzno zaliczone zostaje do miast rządzących się ustawą z 13 marca 1889 r. tzw. “ustawą miejską”. Mówiła ona, że każde miasto, w którym obowiązuje, stanowi gminę miejską reprezentowaną przez radę miejską realizującą swoje zadania poprzez magistrat. Na czele rady i magistratu stał burmistrz. Rada miejska składała się z 36 radnych, których wybierali mieszkańcy posiadający czynne prawo wyborcze.
• Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 23 listopada 1944 r. o reaktywowaniu samorządu terytorialnego i Ustawa Krajowej Rady Narodowej z 21 września o radach narodowych, przyczyniają się do utworzenia rad narodowych na szczeblu: gminnym, miejskim oraz powiatowym i wojewódzkim. Utrzymana zostaje scentralizowana administracja terenowa.
• 20 marca 1950 r. wchodzi w życie Ustawa Konstytucyjna, która wprowadziła zmiany w zakresie ustroju i zasad działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej.
• Ustawa ta zlikwidowała dualizm terenowych organów zarządzających.
• W oparciu o nią zniesiono w Jaworznie i Szczakowej funkcje burmistrzów i wójtów, a ustanowiono prezydia miejskich i gminnych rad narodowych.
• 20 marca 1956 r. – Rada Ministrów wydała rozporządzenie, na mocy którego z powiatu chrzanowskiego wyłączono Jaworzno oraz Szczakowę i utworzono z nich powiat miejski Jaworzno.
• 1972 r. – nowa Ustawa likwidująca gromady a powołująca gminy. Na czele gmin mieli stać naczelnicy. Nadzór nad ich działalnością sprawowały Prezydia Rad Narodowych.
• 1975 r. Jaworzno zostało włączone w granice województwa katowickiego.

35 lat przemian

• W 1990 roku, po czterdziestoletniej przerwie, w Polsce reaktywowany zostaje samorząd terytorialny, oparty na doświadczeniach międzywojennego samorządu terytorialnego oraz samorządów państw Europy Zachodniej.
• 8 marca 1990 r. – parlament uchwala ustawę o samorządzie gminnym oraz ordynację wyborczą do rad gmin
• 27 maja 1990 r. – pierwsze wolne wybory do władz lokalnych.
• Frekwencja wyborcza w kraju wyniosła 42,27 proc., natomiast w województwie katowickim 39,56 proc.
• kwiecień 1993 r. – Polska ratyfikuje Europejską Kartę Samorządu Terytorialnego, która jest dokumentem Rady Europy regulującym status samorządów lokalnych w relacji do władz danego państwa oraz w relacji do władz innych państw i działających w nich samorządów. Polska jako jeden z nielicznych krajów, ratyfikowała ją w całości
• czerwiec 1993 r. – po raz pierwszy zaprezentowano rządowe propozycje nowego podziału terytorialnego kraju. Liczbę województw zmniejszono, wprowadzono też powiaty
• 1 stycznia 1994 r. – uruchomiono program pilotażowy (powiatowy) adresowany do 46 największych miast. Program polegał na rozszerzeniu kompetencji i przejmowaniu nowych zadań od administracji rządowej. Ostatecznie na udział w nim zdecydowały się 44 samorządy
• 11 października 1998 r. – odbyły się wybory samorządowe, już według nowych zasad, uwzględniających ustawy składające się na tzw. reformę samorządową. Stworzona została trójstopniowa struktura samorządu terytorialnego obejmująca: samorząd województwa (reforma zmniejszyła ilość województw z 49 do 16), samorząd powiatowy (pośredni szczebel samorządowy, który przejął część kompetencji województw), samorząd gminny
• 1 stycznia 1999 r. – wchodzi w życie zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa
• czerwiec 2000 r. – parlament przyjmuje ustawę o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta
• 27 października 2002 r. – wybory samorządowe, które odbyły się według nowych zasad uwzględniających bezpośredni wybór przez społeczność (wyborców) wójta, burmistrza, prezydenta i radnych. Druga tura wyborów samorządowych odbyła się dwa tygodnie później tj. 10 listopada
• 5 marca 2010 r. – Sejm przyjmuje uchwałę z okazji 20. rocznicy odrodzenia samorządu terytorialnego w Polsce
• 21 października 2018 r. – pierwsze wybory po nowelizacji Kodeksu Wyborczego oraz ustawy o samorządzie gminnym, która wprowadziła m.in. pięcioletnią kadencję oraz dwukadencyjność wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.